In memoriam Ed van der Elsken

Ed van der Elsken (10 maart 1925 – 28 december 1990)

Deze maand is het zevenentwintig jaar geleden dat fotograaf en cineast Ed van der Elsken op vijfenzestigjarige leeftijd overleed. Sinds het moment (ergens in de jaren zeventig) dat ik me in de fotografie ging verdiepen, heeft Van der Elsken een belangrijke rol gespeeld in mijn denken over fotografie en mijn eigen ontwikkeling daarin. Door zijn manier van fotograferen in technisch en kunstzinnig opzicht, door zijn manier van kijken ook. Van der Elsken maakte contact met zijn omgeving. Hij zat met zijn grofkorrelige film dicht op zijn onderwerp waardoor er een mate van intimiteit ontstaat tussen de kijker en de mensen die hij fotografeerde. Daarmee gaf hij het begrip sociale fotografie een nieuwe dimensie.

Bluf en branie

Maar ben ik ook altijd getroffen door zijn onderwerpskeuze. Van der Elsken kon als geen ander het Gewone Leven vastleggen. Als je zijn fotoboeken doorbladert, dan voel je zijn liefde voor mensen. Het geluk, maar vaker nog de tragiek van de mensen die hij op straat tegen het lijf liep, spatten van zijn foto’s. Want Van der Elsken was niet de fotograaf van de glitter en glamour. Je ziet op zijn foto’s juist vaak mensen die zich aan de zelfkant van de maatschappij ophouden. Mensen die zichzelf opgesloten zien in uitzichtloze, ontredderde situaties. Hij wilde contact maken met de mensen die hij fotografeerde. Vaak zette hij een beeld in scene, niet zelden door zijn onderwerp te provoceren. Want enige bluf en branie waren Ed niet vreemd.

Ed van der Elsken politie
Ed van der Elsken collage
Ed van der Elsken hanenkam
Ed van der Elsken

Pionier

Van der Elsken werkte in een tijd waarin fotografie nog niet door de massa was ontdekt. De foto’s die hij maakte waren ook in dat opzicht bijzonder. Hij was een van de pioniers op het gebied van dit fotografische genre. De mensen die hij fotografeerde waren nog niet zo gewend aan camera’s zoals tegenwoordig. Het is goed om dat in het achterhoofd te houden als je zijn werk bekijkt.

Ed van der Elsken zelfportret
Ed van der Elsken (zelfportret omstreeks 1950)

 

Ed van der Elsken met camera
Ed van der Elsken

Indrukwekkend oeuvre

Van der Elskens oeuvre is indrukwekkend. Hij maakte meer dan twintig fotoboeken en hij produceerde 14 films. Als je zijn boeken doorbladert dan wandel je als het ware door opeenvolgende tijdsbeelden van de tweede helft van de twintigste eeuw. Een paar hoogtepunten: zijn debuut, het autobiografische Een liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés geeft een mooi beeld van de jaren vijftig in Parijs. Sweet life (1966′) , een boek met foto´s die hij maakte tijdens een wereldreis. Amsterdam! (1979), foto’s uit onze hoofdstad. Once upon a time (1991) is een overzichtswerk met foto’s die hij zelf uit zijn omvangrijke archief selecteerde.

In de chronologie van zijn werk zie je een sterk veranderende maatschappij. Het werk uit zijn beginjaren is doordrenkt van de ontworsteling aan de spruitjescultuur van vlak na de oorlog. Zijn foto’s  uit de zestiger en zeventiger jaren staan bol van mensen die zich bewust zijn van de vrijheden die ze hebben. Als ik zijn boeken vandaag de dag bekijk, dan ontstaat er een romantisch beeld van de jaren vijftig en zestig, met vrouwen met suikerspinhaar en minirokken. Foto’s van nozems, dronken zwervers en jongeren die experimenteerden met de liefde en de seksuele revolutie.

Overlijden

Van der Elsken was behalve fotograaf ook filmmaker. Toen hij in 1988 hoorde dat hij prostaatkanker had, besloot hij om van zijn lijdensweg een documentaire te maken. Bye is een indrukwekkende film, die loopt vanaf het moment van de diagnose tot vlak voor zijn dood in 1990. Als je eens in de gelegenheid bent dan moet je deze indrukwekkende en ontroerende film maar ’s bekijken. Van der Elsken liet een archief van 45.000 kleurendia’s en 100.000 zwart-witnegatieven na. Ik hoop dat er nog veel van zijn werk zal worden gepubliceerd.

Inspiratie

Omdat ik, wat fotograferen betreft, met deze fotograaf ben ‘opgegroeid’, zie ik op straat soms beelden die me onmiddellijk aan zijn werk doen denken. Ik wil mezelf helemaal niet vergelijken met Van der Elsken, stel je voor, maar zo liep ik een poos geleden ergens door een stad, toen ik onderstaand trio voorbij zag lopen. Het beeld is niet exact dezelfde als dat van Ed (zie de bovenste foto), maar zo kun je wel zien hoe enorm ik door deze man word geïnspireerd. Ik durf gerust te zeggen dat hij een van mijn Helden van de Fotografie is.

Ik ben benieuwd wie jouw inspiratiebron is en waarom. Misschien zijn het er meerdere. Je kunt onderaan deze pagina een reactie achter laten.

Ed van der Elsken drie vrouwen
Beethovenstraat 1967 – © Ed van der Elsken
Gert Jan Hermus tribute to Ed van der Elsken
Keulen 2013, © Gert Jan Hermus – Tribute to Ed van der Elsken (retro-look uit Photoshop)

Leestip

Ik had ooit meer boeken van Ed van der Elsken, maar tijdens een verhuizing zijn er een paar verdwenen. Maar ik heb nu nog deze boeken in de boekenkast staan en ik haal ze er regelmatig uit om ze door te bladeren. Want de foto’s ‘van Van der Elsken vervelen mij nooit.

Amsterdam!-Eye-Love-you---Ed-van-der-Elsken
© Gert Jan Hermus

In English:

Here you can find the English version of the Ed van der Elsken Wikipedia page.

Wil je een fotocursus, een workshop of een privéles volgen?

Bekijk hier mijn totale cursusaanbod!


ABONNEER JE GRATIS OP MIJN BLOG! 🔔

Vul je e-mailadres in. Dan ontvang je een seintje als ik een nieuw blogbericht publiceer.

Voeg je bij 21 andere abonnees

Geef een reactie

error: